Trong Quân đội nhân dân Việt Nam, hoạt động tư pháp quân sự có vai trò quan trọng trong việc duy trì và tăng cường kỷ luật, bảo vệ bí mật quân sự, nâng cao chất lượng tổng hợp, sức mạnh chiến đấu của Quân đội. Tuy nhiên, hiện nay có một số ý kiến, nhận định mang tính phiến diện, nhằm hạ thấp vai trò của hoạt động tư pháp quân sự, sâu xa có thể làm suy yếu nền quốc phòng toàn dân. Về vấn đề này, phóng viên Báo Quân đội nhân dân có cuộc trao đổi với Trung tướng, PGS, TS Trần Văn Độ, nguyên Phó chánh án Tòa án Nhân dân (TAND) Tối  cao, nguyên Chánh án Tòa án Quân sự (TAQS) Trung ương, nguyên đại biểu Quốc hội khóa XII, XIII.

Phóng viên (PV): Có ý kiến cho rằng,“hoạt động tư pháp trong Quân đội là không cần thiết, trùng lặp với hệ thống tư pháp dân sự”, “các cơ quan tư pháp Quân đội thiếu tính độc lập, dễ bị chi phối bởi cấp trên trong Quân đội”. Quan điểm của đồng chí về vấn đề này?

Trung tướng, PGS, TS Trần Văn Độ: Đây là những ý kiến nhận định, đánh giá phiến diện, thiếu căn cứ và không phản ánh đúng thực tiễn cũng như vai trò thiết yếu của hệ thống tư pháp trong Quân đội đối với sự nghiệp xây dựng nền quốc phòng vững mạnh để bảo vệ Tổ quốc. Các cơ quan thuộc hệ thống tư pháp trong Quân đội được thiết lập từ những ngày đầu sau khi Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công cho đến ngày nay để phù hợp với đặc thù tổ chức, nhiệm vụ, hoạt động của Quân đội, nhưng vẫn áp dụng chung Bộ luật Hình sự, theo các thủ tục được Bộ luật Tố tụng hình sự quy định mà các cơ quan tiến hành tố tụng trong và ngoài Quân đội phải tuân thủ mà không có ngoại lệ. Đặc biệt, các cơ quan trong hệ thống tư pháp quân sự vẫn chịu sự lãnh đạo trực tiếp, toàn diện về mọi mặt của Đảng. Việc hình thành hệ thống tư pháp quân sự như hiện nay là xuất phát từ tình hình đất nước nói chung và đặc thù tổ chức, hoạt động của Quân đội nói riêng.

Nhìn rộng ra thế giới, hệ thống tư pháp quân sự đã tồn tại từ lâu, thậm chí ở một số quốc gia như Hoa Kỳ, TAQS còn xử lý các vụ kiện dân sự mà gia đình quân nhân là đương sự để bảo vệ hậu phương tốt, giúp quân nhân yên tâm công tác. Các quốc gia khác như: Nga, Trung Quốc, Pháp, Italy, Đức... cũng đều có hệ thống tư pháp quân sự với thẩm quyền tương tự Việt Nam và hoạt động rất hiệu quả.

Như vậy, ý kiến cho rằng “hệ thống tư pháp trong Quân đội là không cần thiết, trùng lặp với hệ thống tư pháp dân sự”, “các cơ quan tư pháp Quân đội thiếu tính độc lập, dễ bị chi phối bởi cấp trên trong Quân đội” không chỉ thiếu tôn trọng sự thật mà còn nhằm mục đích chia rẽ nội bộ, làm suy yếu Quân đội, suy yếu nền quốc phòng toàn dân và hạ thấp uy tín của Quân đội.

PV: Vậy đâu là những cơ sở pháp lý khẳng định vị trí, vai trò, tầm quan trọng của hoạt động tư pháp trong Quân đội, thưa đồng chí?

Trung tướng, PGS, TS Trần Văn Độ: Tại Việt Nam, lịch sử tư pháp Quân đội gắn liền với lịch sử cách mạng. Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh số 33-C ngày 13-9-1945 về thành lập các TAQS tiền thân của TAND ngày nay. Tại điều II, Sắc lệnh nêu rõ: TAQS sẽ xử tất cả các người nào vi phạm vào một việc gì có phương hại đến nền độc lập của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa. Trừ khi phạm nhân là binh sĩ thì thuộc về nhà binh tự xử lấy theo quân luật.

Điều 102, Hiến pháp năm 2013 quy định: “Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp”. Hệ thống TAND gồm TAND Tối cao và các tòa án khác, bao gồm cả TAQS-một bộ phận đặc thù nhưng không tách rời của hệ thống tư pháp.

Về tổ chức, TAQS gồm 3 cấp: TAQS Trung ương, các TAQS quân khu và các TAQS khu vực, thay cho các TAQS quân đoàn, quân chủng, binh chủng trước đây để không phụ thuộc vào người chỉ huy. Việc thành lập các TAQS khu vực thay cho tòa án các đơn vị theo Chiến lược cải cách tư pháp là khuôn mẫu để thành lập các tòa án khu vực trong phạm vi cả nước ngày nay.

Về thẩm quyền xét xử, các TAQS xét xử: Các vụ án do quân nhân, người khác do Quân đội trực tiếp quản lý thực hiện; các vụ án do người khác thực hiện xâm phạm sức mạnh chiến đấu Quân đội như gây thiệt hại cho tính mạng, sức khỏe của quân nhân, gây thiệt hại cho vũ khí, khí tài và tài sản của Quân đội; xâm phạm bí mật quân sự và các vụ án xảy ra trong khu vực có bảo vệ của Quân đội...

Đồng bộ với các TAQS là hệ thống cơ quan điều tra trong Quân đội và viện kiểm sát quân sự với tổ chức và thẩm quyền xuất phát và đồng bộ với TAQS.

Những quy định pháp luật trên cho thấy hệ thống tư pháp trong Quân đội được pháp luật tổ chức chặt chẽ, bảo đảm nguyên tắc độc lập tư pháp, đúng quy trình, đầy đủ quyền hạn. Quy định về hệ thống tổ chức và thẩm quyền của hệ thống tư pháp quân sự như vậy là để góp phần tăng cường kỷ luật, bảo vệ sức mạnh chiến đấu của Quân đội, bảo vệ bí mật quân sự, từ đó bảo vệ, tăng cường tiềm lực quốc phòng của đất nước. Vì vậy, việc cho rằng hợp nhất tư pháp Quân đội vào tư pháp dân sự là thiếu khoa học, không phù hợp thực tiễn, không đáp ứng yêu cầu của chính sách quốc phòng của nước ta.

Thực tế cho thấy, qua một số vụ việc, với sự vào cuộc tích cực của các cơ quan điều tra hình sự trong Quân đội, viện kiểm sát quân sự, TAQS là minh chứng cho tính nghiêm minh trong Quân đội-điều mà các thế lực thù địch thường tìm cách xuyên tạc.

PV: Hiện nay Đảng và Nhà nước đang đẩy mạnh sắp xếp, tinh gọn tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Theo đồng chí, trong bối cảnh đó, hệ thống tư pháp trong Quân đội cần được điều chỉnh ra sao cho phù hợp?

Trung tướng, PGS, TS Trần Văn Độ: Tinh gọn bộ máy là chủ trương lớn, đúng đắn của Đảng và Nhà nước nhằm xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh, hiệu lực, hiệu quả. Tuy nhiên, điều đó không đồng nghĩa với việc “cào bằng” hay giản lược một cách cơ học. Đặc biệt, đối với hệ thống tư pháp trong Quân đội vốn hoạt động trong môi trường có tính đặc thù cao thì càng phải được cân nhắc kỹ lưỡng, thấu đáo, tránh mọi sự nóng vội, chủ quan, duy ý chí.

Hệ thống tư pháp Quân đội là một phần không thể tách rời của hệ thống tư pháp quốc gia. Vai trò của nó không chỉ là điều tra, truy tố, xét xử các hành vi vi phạm pháp luật trong nội bộ Quân đội mà còn góp phần giữ vững kỷ luật, bảo đảm sự trong sạch, nghiêm minh của Quân đội. Cho nên, trong xu thế tinh gọn, hệ thống tư pháp Quân đội cần được điều chỉnh theo hướng tổ chức hợp lý hơn chứ không phải bị xem nhẹ hay thu hẹp một cách máy móc.

Tôi cho rằng, đối với TAQS, mô hình hiện nay đã chuyển đổi từ tổ chức theo đơn vị (ví dụ: Tòa án các quân chủng, tòa án các quân đoàn) sang tổ chức theo khu vực (quân khu, khu vực) là hợp lý. Hiện nay, hệ thống TAQS có 3 cấp tương tự hệ thống dân sự: TAQS Trung ương, TAQS quân khu và tương tương, TAQS khu vực. Đối với TAQS Quân chủng Hải quân là một trường hợp đặc biệt cần xem xét điều chỉnh để chuyển sang mô hình khu vực, nhằm tránh tình trạng thẩm phán là người của đơn vị xét xử vụ án của cấp trên trực tiếp, bảo đảm tính độc lập, khách quan trong thực thi pháp luật trong Quân đội.

Chúng ta cần nghiên cứu để bỏ các cơ quan điều tra hình sự, viện kiểm sát quân sự ở các quân đoàn, quân chủng, chuyển đổi sang mô hình khu vực với cơ cấu hợp lý để bảo đảm tính độc lập hơn trong công tác điều tra, truy tố, xét xử các vụ án.

Việc tổ chức các cơ quan trong hệ thống tư pháp quân sự theo địa bàn quân khu hoặc khu vực theo địa giới hành chính lãnh thổ giúp bảo đảm tính độc lập, khi vụ án xảy ra trên địa bàn quân khu nào do quân khu đó đảm nhận là phù hợp.

Về chủ trương tinh gọn nhân lực, tôi cho rằng cần tiếp tục rà soát lại biên chế để tinh gọn bộ máy và số lượng nhân sự, bảo đảm hiệu quả công việc. Việc xây dựng các nhà thi hành án tử hình riêng biệt trong Quân đội là không cần thiết do số lượng án tử hình rất ít, gây tốn kém và lãng phí nguồn lực; do đó, chúng ta nên tận dụng hoặc phối hợp với cơ quan dân sự để thi hành án.

Bên cạnh đó, chúng ta cần tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và chuyển đổi số trong điều tra, kiểm sát, xét xử, giúp tiết kiệm nguồn lực nhưng vẫn kiểm soát chặt chẽ. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan tư pháp trong và ngoài Quân đội để xử lý những vụ án có yếu tố dân sự-quân sự lồng ghép một cách hiệu quả, nhưng không làm mờ nhạt vai trò của hệ thống tư pháp Quân đội.

PV: Để hệ thống tư pháp Quân đội thực sự tinh gọn mà vẫn hoạt động hiệu lực, hiệu quả, theo đồng chí cần chú trọng những vấn đề gì trong thời gian tới?

Trung tướng, PGS, TS Trần Văn Độ: Theo tôi, cần tập trung vào 3 vấn đề then chốt. Trước hết, cần giữ vững nguyên tắc Đảng lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt đối với Quân đội, trong đó có tổ chức tư pháp trong Quân đội. Đây là nền tảng chính trị bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất, xuyên suốt, bao trùm của Đảng.

Thứ hai là tổ chức lại bộ máy theo hướng “tinh nhưng không yếu”, “gọn nhưng không thiếu”, tránh tình trạng cắt xén gây ra khoảng trống pháp lý hoặc rối loạn chức năng của hệ thống tư pháp trong Quân đội.

Thứ ba là tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ tư pháp trong Quân đội, để mỗi cán bộ làm công tác tư pháp trong Quân đội không chỉ là người “gác cổng pháp luật” mà còn là chỗ dựa pháp lý cho cán bộ, chiến sĩ trong toàn quân.

Qua đây, tôi mong rằng, các cấp lãnh đạo khi xem xét, quyết định các vấn đề liên quan đến hệ thống tư pháp trong Quân đội cần bảo đảm tính kế thừa giữa lịch sử và hiện tại, phù hợp với xu thế phát triển của thế giới. Trong đó, cần xác định rõ ràng sự đóng góp của hệ thống tư pháp trong Quân đội đối với nhiệm vụ bảo vệ sức mạnh và khả năng sẵn sàng chiến đấu của Quân đội.

Các cấp có thẩm quyền, các cơ quan chức năng cần đẩy mạnh tuyên truyền, có tiếng nói mạnh mẽ hơn để giải thích rõ ràng, bác bỏ những luận điệu thiếu căn cứ, giúp cho người dân hiểu đúng về vị trí, vai trò và sự cần thiết của việc duy trì hệ thống tư pháp trong Quân đội. Phải làm sao để người dân thấy rằng, những quan điểm, nhận định, ý kiến nhằm hạ thấp vai trò của tư pháp quân sự là không có cơ sở chính trị, lý luận, pháp lý và thực tiễn.

Tóm lại, hệ thống tư pháp quân sự ở Việt Nam có lịch sử lâu đời, được tổ chức và hoạt động độc lập, hiệu quả, đóng vai trò then chốt trong việc bảo vệ bí mật quân sự, tăng cường sức mạnh quốc phòng và khả năng sẵn sàng chiến đấu của Quân đội.

Nằm trong xu thế chung của nhiệm vụ xây dựng Quân đội “tinh, gọn, mạnh”, chính quy, hiện đại hiện nay, việc tinh gọn bộ máy tư pháp trong Quân đội là cần thiết nhưng vẫn phải phải bảo đảm duy trì và nâng cao hiệu quả hoạt động của thiết chế tư pháp quan trọng này, đồng thời tuân thủ nghiêm ngặt sự lãnh đạo của Đảng, của Quân ủy Trung ương, chỉ đạo của Bộ Quốc phòng đối với hoạt động tư pháp trong Quân đội.

PV: Trân trọng cảm ơn đồng chí!

Theo: qdnd.vn