Viết thời AI 

Một thế kỷ kể từ khi báo chí cách mạng Việt Nam ra đời, người viết hôm nay đang sống và làm nghề trong một biển dữ liệu số, nơi trí tuệ nhân tạo (AI) có thể dựng tin, tạo ảnh, gợi ý đề tài, thậm chí mô phỏng cả văn phong. Nhưng chính trong dòng xoáy công nghệ đó, vai trò của nhà báo - người kể chuyện có trách nhiệm lại càng trở nên quan trọng và không thể thay thế. 

Có dịp hàn huyên với các nhà báo cao tuổi, họ bước vào nghề từ khi đất nước còn khói lửa chiến tranh, mới thấy nghề báo, nghiệp vụ báo chí, lao động báo chí đã đi một quãng đường rất dài. Nếu như trước đây, một chuyến đi thực tế của nhà báo có khi kéo dài cả tuần, hàng chục trang ghi chép tay và chụp hết cuộn phim mới cho ra một bài báo, thì nay chỉ cần vài cú click chuột, người viết có thể tiếp cận dữ liệu, hình ảnh, âm thanh một cách tức thì. Những công cụ như CMS, phần mềm phân tích xu hướng, trợ lý AI gợi ý đề tài, thậm chí cả tiêu đề bài báo... trở thành người trợ thủ không thể thiếu của nhà báo hiện đại làm việc trong môi trường báo chí số. Tuy nhiên, thuận tiện không có nghĩa là dễ dàng. Khi tốc độ trở thành áp lực, thì độ tin cậy trở thành thử thách. Người viết báo hôm nay không thể chỉ dừng lại ở việc có thông tin, mà phải biết chọn lọc, xác minh, xử lý và kể lại bằng tư duy số. Một tiêu đề cuốn hút trên nền tảng mạng xã hội, một đoạn mô tả tối ưu hóa trên Google hay một video clip dẫn dắt trên kênh truyền thông số, tất cả đều đòi hỏi người viết phải linh hoạt, hiểu nền tảng và am tường hành vi của độc giả. 

Nhiều nhà báo trẻ từng nói với tôi, bây giờ AI viết bài nhanh hơn nhà báo. Soi vào thực tiễn thì thấy rằng, nó đúng, nhưng chưa đủ. AI có thể tạo văn bản, nhưng chưa thể tạo ra tác phẩm. Viết tin, bài trong bối cảnh công nghệ số không chỉ là chuyển tải thông tin, mà còn phải là kể chuyện với chiều sâu. Vẫn cần cấu trúc tin chặt chẽ, dẫn chứng cụ thể, logic rõ ràng, người viết hôm nay cần thêm khả năng dựng kịch bản video, tạo infographics, dẫn dắt câu chuyện bằng hình ảnh và cảm xúc. Nhà báo cũng không thể bỏ qua vai trò của thuật toán và tối ưu hóa nội dung bằng viết SEO hay viết keyword, hashtag. Lý do cơ bản là: một bài viết tốt mà không xuất hiện trên công cụ tìm kiếm thì coi như “lạc lối”. Viết để độc giả đọc, nhưng trước tiên phải viết để độc giả thấy; đây chính là cách làm báo, cách báo chí đến với bạn đọc rất khác của thời AI so với trước đây. 

Các nhà báo tác nghiệp tại Trung tâm báo chí Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng tại Hà Nội.

Giữ lửa nghề viết giữa dòng thông tin “lạnh” 

Trong một xã hội mà chỉ cần vài thao tác là có thể “lên sóng”, người viết chuyên nghiệp lại càng phải giữ vững nguyên tắc và đạo đức báo chí: không chạy theo câu view, không thỏa hiệp với tin giả. Mỗi con chữ đăng lên đều phải đi qua bộ lọc đạo đức và chuẩn mực nghề nghiệp. Trong bối cảnh AI có thể sáng tác bịa đặt nhưng thấy rất hợp lý, thì nhà báo cần hơn bao giờ hết một trái tim biết rung động, một khối óc biết phản biện và một đôi tai biết lắng nghe đời sống để tác phẩm báo chí vẫn còn hồn, chạm đến mỹ cảm của công chúng. Chuyển đổi số là xu thế tất yếu. Trí tuệ nhân tạo là công cụ hỗ trợ đắc lực. Nhưng chỉ có những nhà báo biết sống cùng thời đại, không mất đi bản sắc nghề nghiệp mới có thể tồn tại, giữ được giá trị bút danh và được xã hội ghi nhận, tôn vinh là người làm báo cách mạng. 

Gần đây, chúng tôi được tham gia rất nhiều lớp tập huấn về ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong tác nghiệp và sáng tạo tác phẩm báo chí do Trung tâm Bồi dưỡng nghiệp vụ báo chí, Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức. Mặc dù là những chuyên gia hàng đầu về AI trong mọi hoạt động báo chí, nhưng các giảng viên đều có chung một quan điểm: khi công nghệ trở thành cánh tay nối dài, thì chính nhà báo là người giữ linh hồn cho ngôn ngữ báo chí. Chúng ta không chống lại sự phát triển, nhưng cần tỉnh táo để không bị cuốn theo nó. 

Một tin hay là một tin đúng, một bài hay là một bài viết thật. Và một người viết giỏi là người không ngừng học, không ngừng nghi ngờ bản thân để luôn chính xác hơn, sâu sắc hơn. Tự hào bề dày lịch sử 100 năm báo chí cách mạng Việt Nam, những người làm báo hôm nay đang viết tiếp bằng bàn phím số, nhưng bằng trái tim không bao giờ số hóa, để mỗi tác phẩm báo chí không đơn thuần chỉ cung cấp thông tin mà còn truyền đi cảm xúc đẹp, tính nhân văn cao cả cùng dựng xây con người mới, văn hóa mới, xây dựng đất nước ta tươi đẹp và mạnh giàu.

Báo Thái Bình mang đến niềm vui cho những người lính Hải quân đang làm nhiệm vụ trên quần đảo Trường Sa.

Khắc Duẩn